synthetische musken

Synthetische musken (hierna enkel musken genoemd) zijn veel voorkomende, persistente, bioaccumulerende en mileutoxische stoffen. Ze vormen een groep van, wat de complexe chemische structuur betreft, vergelijkbare geurstoffen die de geur van het mannelijke muskushert uit de bergwouden van de Himalaya nabootsen. Het zijn onder andere de oudere nitromusken, waaronder musk xyleen (MX) en musk keton (MK) met hun meer toxische omzettingsproducten, de amino-musken. Daarnaast zijn er de nieuwere polycyclische musken, als Celestolide (ADBI), Tonalide (AHTN) en Galaxolide (HHCB). Tonalide en Galaxolide zijn momenteel de belangrijkste synthetische musken op de EU-markt (95% in 2004).

Musken worden, veelal in verschillende combinaties en ook met andere geurstoffen, in diverse artikelen met een geur gebruikt, zoals cosmetica, parfums, toiletartikelen (aftershave, deodorant, zeep, lotion, mondwater), schoonmaakmiddelen en andere huishoudartikelen, maar ook in voedseladditieven, sigaretten, visaas en in goedkope wierook stokjes (joss sticks).

 
Enkele nitromusken als MK en MX zijn in de EU beperkt toegelaten (2004/88/EG) 1), maar de nitromusken ambrette muskus en muskustibetine zijn verboden 2). De polycyclische musken Galaxolide en Tonalide zijn sinds 2003 in Europa verboden in wasmiddelen (2003/200/EG), en sinds 2005 in schoonmaakmiddelen (2005/344/EG) en handafwasmiddelen (2005/342/EG).
 
Na gebruik worden musken op de huid en in de lucht onder invloed van licht omgezet in stabielere amino- of lactonverbindingen. Deze omzettingsproducten ontstaan ook in lichaam, water en bodem, onder invloed van enzymen van micro-organismen. Deze omzettingsproducten komen vaak in hogere concentraties voor dan de oorspronkelijke molekulen (de moedermolekulen) 3). Het zijn in feite nog steeds complexe moleculen met meerdere functionele groepen die lichaamsmoleculen zoals DNA kunnen beschadigen. Doordat deze omzettingsproducten stabieler zijn dan de moedermolekulen hebben ze in potentie een grotere giftigheid. De kennis over het lot van amino- en lactonmusken is nog beperkt 4).
 
De omzettingen op een rij:
Musk xyleen => 4-amino-MX en 2-amino-MX
Musk keton => 2-amino-MK
Galaxolide => Galaxolidon (HHCB-lacton)
Tonalide => Tonalidon (AHTN-lacton)
 
Musken en hun omzettingsproducten worden in toenemende mate overal in lucht en water aangetroffen. Ze hopen zich op in het vetweefsel van dieren en mensen, waaronder moedermelk. Musken hebben meerdere effecten op de gezondheid: ze verstoren de ontwikkeling, zijn werkzaam als zwakke hormonen, en bevorderen kankers, onder meer door de weerstand van cellen tegen giftige stoffen te verlagen. Het ophopen van musken in moedermelk betekent dat ook de meer gevoelige baby’s met hoge concentraties van deze stoffen in aanraking komen. Iedere vervuiling van borstmelk dient voorkomen te worden. Cosmetica, schoonmaakmiddelen en andere producten voor persoonlijke verzorging zouden alleen biologisch afbreekbare ingrediënten mogen bevatten 5). NB parfum-vrije producten kunnen nog steeds andere natuurvreemde synthetische stoffen bevatten die het lichaam belasten. Beter is 100% natuurlijke cosmetica en schoonmaakmiddelen te produceren, verkopen en te gebruiken.


1) Muskus xyleen: 1% in parfum; 0,4% in eau de toilette; 0,03% in alle andere cosmetische producten, behalve mondverzorgingsproducten. Muskus keton: 1,4% in parfum, 0,56% in eau de toilette en 0,042% in andere producten behalve mondverzorgingsproducten; richtlijn 76/768/EEG. Verlengd tot 28.2.2003 (richtlijn 2002/34/EG), en tot 30.9.2004 (2003/16/EG). Na risicobeoordeling van de veiligheid in 2004 bevestigd (2004/88/EG).
2) richtlijn 76/768/EEG.
3) div. bronnen in Biselli S et al 2004, Biotic and Abiotic Transformation Pathways of Synthetic Musks in the Aquatic Environment, The Handbook of Environmental Chemistry 3(X): 189–211.
4) Tijdens het productieproces van musken ontstaan chemisch vergelijkbare bijproducten (chemische vervuiling). In het milieu worden ook deze bijproducten en hun omzettingsproducten teruggevonden. Ook van deze middelen is de kennis beperkt.
5) Schmeiser et al 2001, Evaluation of health risks caused by musk ketone - mini review, Int. J. Hyg. Environ. Health 203:293-299.

Afb: Rod Senna on Flickr.com