gevolgen van medicijnvervuiling voor de luchtkwaliteit
 
Lucht bevat vele soorten micro-organismen, waaronder bacteriën en bacterie-sporen, die zich op deze manier over zeer grote afstanden verplaatsen 1).
 

 Vooral bij wind vormen zich minuscule waterdruppels en stofdeeltjes (aerosolen) op het wateroppervlak, in rioolwaterzuiveringsinstallaties, in vegetatie, in landbouwbedrijven (ventilatoren!) en op landbouwgrond. Via deze aerosolen kunnen medicijnen en (resistente) bacteriën in de lucht terechtkomen en zich over grote afstanden verspreiden. Zo kan landbouwstof hoge concentraties (tot 12,5 mg/Kg) antibiotica en andere medicijnen bevatten 2). En in het stof rond landbouwbedrijven zijn in binnen- en buitenland verhoogde concentraties bacteriën aangetroffen die voor meerdere antibiotica tegelijk resistent zijn (meervoudige resistentie) 3).
 
antibioticaresistentie
De centrale vraag is of door de sterke toename van antibiotica-resistentie in de Nederlandse bodem van de afgelopen decennia, landbouwgrond, via stof/aerosolen en via gewassen, een belangrijke bron is geworden voor antibioticaresistentie bij de mens. De Q-koorts-epidemie van 2007 - 2010, die werd veroorzaakt door de verspreiding van de bacterie Coxiella burnetii vanuit geitenhouderijen, liet zien dat de lucht ook over afstanden van enkele kilometers een belangrijke besmettingsroute kan zijn. In 2010 werd door het IRAS Universiteit Utrecht, NIVEL en RIVM onderzoek gedaan naar luchtverontreiniging met antibiotica-resistente bacteriën afkomstig uit varkens- en pluimveebedrijven in de provincie Noord-Brabant. Aangetoond werd dat tot een kilometer rond veeteeltbedrijven een verhoogde concentratie multiresistente MRSA-bacteriën in het stof uit varkensbedrijven zitten 4).
 
Hoe meer veeteeltbedrijven in de omgeving, hoe meer MRSA-bacteriën in de lucht werden aangetroffen (uitgedrukt in mecA-genen/m3), zie figuur:



In 2012 is door IRAS Universiteit Utrecht en Geofox-Lexmond een verkennende studie gedaan naar de mogelijkheid dat resistentie via aerosolen van bodemdeeltjes bij de mens terechtkomt. In mest, bodem en lucht werden veelvuldig lage concentraties meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) aangetroffen. Het betreft echter een veterinaire vorm van MRSA die minder “virulent” is. Bèta-lactamase producerende Escherichia coli (ESBL) werden niet aangetroffen. Ook omdat de gevonden concentraties niet hoog zijn verwacht men niet dat bodemstof een belangrijke rol speelt bij de overdracht van antibiotica-resistentie. De studie was echter nog te beperkt om harde conclusies aan te verbinden 5).
 
Voor de verspreiding van antibioticaresistentie is het in principe niet van belang om welke bacteriesoort het gaat. Bacteriën zijn in staat stukjes DNA met resistentiecodes zowel aan de eigen soortgenoten als ook aan andere, mogelijk ziekteverwekkende, bacteriesoorten door te geven. Los bacterieel DNA gebonden aan bodemdeeltjes kan maanden overleven en een voortdurende bron voor antibioticaresistentie vormen 6). Daarnaast kunnen sommige micro-organismen, zoals de draadvormige bacteriën (actinomyceten), sporen vormen waarmee ze de extreme omstandigheden van de atmosfeer kunnen weerstaan.

kennisbehoefte
> gevolgen voor soortdiversiteit

1) Brodie EL, et al, 2007, urban aerosols harbor diverse and dynamic bacterial populations, PNAS, 104(1):299-304.
2) Hamscher G et al, 2003, Antibiotics in Dust Originating from a Pig-Fattening Farm: A New Source of Health Hazard for Farmers?, Environ Health Perspect 111:1590–1594;
3) Oosterwegel JLV et al 2013, Antibioticaresistentie MRSA en ESBL in de bodem, een pilotstudie, Geofox-Lexmond; Heederik DJJ en IJzermans CL (red) 2011 Mogelijke effecten van intensieve veehouderij op de gezondheid van omwonenden: onderzoek naar potentiële blootstelling en gezondheidsproblemen IRAS Universiteit Utrecht, NIVEL, RIVM; Green et al, 2006, Bacterial plume emanating from the air surrounding swine confinement operations, J Occup Environ Hyg 3:9-15; Gibbs et al, 2006, Isolation of antibiotic-resistant bacteria from the air plume downwind of a swine confined or concentrated animal feeding Operation, Environ Health Perspect 114(7):-1032-1037.
4) Heederik DJJ en IJzermans CL (red) 2011 Mogelijke effecten van intensieve veehouderij op de gezondheid van omwonenden: onderzoek naar potentiële blootstelling en gezondheidsproblemen IRAS Universiteit Utrecht, NIVEL, RIVM
5) Oosterwegel JLV et al 2013, Antibioticaresistentie MRSA en ESBL in de bodem, een pilotstudie, Geofox-Lexmond
6) Bronnen in Seveno NA et al, 2002, Occurrence and reservoirs of antibiotic resistance genes in the environment, Rev Med Microbiol 13(1):15-27.

Foto: stg. Huize Aarde