zijn natuurlijke pilhormonen groen?
 
Een ander voorbeeld van betere afbreekbaarheid en vermeende milieuvriendelijkheid is de synthetisch-hormoon-vrije anticonceptiepil. Ethinylestradiol (EE2) is een synthetisch oestrogeen dat in lichaam en milieu slecht wordt afgebroken en daardoor een relatief grotere uitwerking heeft op organismen, dan de natuurlijke hormonen die door mens en vee worden uitgescheiden
 
Voorbeelden van alternatieve anticonceptiepillen zonder het synthetisch oestrogeen EE2 die in dit verband wel genoemd worden zijn Cerazette (maandpil) of Implanon (jaarimplantaat). Deze middelen bevatten weliswaar geen EE2, maar wel andere synthetische hormonen. Cerazette bevat het (synthetisch) progestageen desogestrel (dat in het lichaam wordt omgezet in etonogestrel), Implanon het progestageen etonogestrel. Ook het EE2 vrije hormoonhoudende spiraaltje Mirena bevat het progestageen levonorgestrel. Qlaira zou enkel natuurlijke hormonen bevatten 1), maar naast estradiol bevat deze pil het progestageen dienogest. Het middel Zoely bevat, naast het natuurlijke oestrogeen estradiol, het progestageen nomegestrol acataat, of nomac, dat wel natuurlijk is. 
 

ethinylestradiol

levenorgestrel
 ? =>







? =>

estradiol

nomegestrol acetaat

Al deze zgn. derde generatie anticonceptiepillen hebben bij artsen echter niet de voorkeur wegens een verhoogde kans op (dodelijke) trombose, met name bij jonge vrouwen 2). Ook verlaagt anticonceptie met alleen progestagenen de botdichtheid bij jonge vrouwen 3). Het gebruik van hormonen als anticonceptiemiddel vergroot daarnaast de (weliswaar kleine) kans op borstkanker, leverkanker en endometriose. Ook lijkt een verband aanwezig met baarmoederhalskanker 4).
 
Naar de aanwezigheid en toxiciteit van EE2 in het watermilieu is veel onderzoek verricht 5). In uiterst lage concentraties is EE2 mede verantwoordelijk voor vervrouwelijking van mannelijke vissen en schelpdieren. Ook andere synthetische hormonen blijken in het oppervlaktewater voor te komen en zich in vis op te hopen in concentraties die vruchtbaarheid van vis aantasten. In het bloedplasma van vis uit door Rwzi-effluent beïnvloed oppervlaktewater is het progestageen levenorgestrel in relatief hoge concentraties gevonden (8,5-12 ng/ml), wat hoger is dan de therapeutische dosis (van 2,4 ng/ml) bij mensen. De concentratie van dit pilhormoon in het bloedplasma bij vissen lag tot 12.000x hoger dan in het oppervlaktewater waarin de dieren zich bevonden (bioconcentratiefactor, BCF = 12.000). De lichaamsconcentratie lag 15.000x boven de effectconcentratie van 0,8 ng/L 6). Te verwachten valt dat deze giftigheid van levonorgestrel voor vissen ook geldt voor andere waterorganismen en voor andere progestativa 7).
 
Wegens de beperkingen van de analysetechnieken, is de aanwezigheid van pilhormonen en andere hormonen of hormoonachtige stoffen in drinkwater in Nederland niet aangetoond. De universiteit van Ulm (zuid Duitsland) heeft met een zeer gevoelige analysetechniek reeds in 2001 lage concentraties van het synthetisch oestrogeen EE2 in 31 drinkwatermonsters aan kunnen tonen. De hoogste waarde voor EE2 was 5,1 ng/L, met een gemiddelde van 0,4-0,8 ng/L. Naast EE2 werden ook de natuurlijk oestrogenen oestron (E1), 17-alfa- en  17-beta-estradiol (of oestradiol); en drie hormoonachtige fenolen, waaronder bisfenol A, in alle drinkwatermonsters aangetroffen 8). Geconcludeerd kan worden dat pilhormonen, samen met andere hormonen en hormoonachtige stoffen, wel degelijk via drinkwater in lage concentraties opgenomen kunnen worden, en dat gevolgen van deze verontreiniging voor de volksgezondheid niet uitgesloten mogen worden. De betekenis van het voorkomen van bepaalde synthetische hormonen of hormoonachtige stoffen in het drinkwater of organisme kan niet op zich beschouwd worden. Hormonen kunnen zich niet alleen ophopen in het lichaam, toxisch werken ze onderling en met hormoonachtige stoffen samen (additie-effect) 9).
 
Alles overziend is hormoonbehandeling niet groen, ook niet wanneer het uitsluitend natuurlijke of natuur-identieke hormonen betreft. Alleen hormoonvrije methoden zijn groen, indien ze in effectiviteit aan hormonale anticonceptie niet onderdoen.


1) www.anticonceptiepil.nl/content/pgs/anticonceptie/qlaira/qlaira.asp (12-12-2012).
2) www.farmacotherapeutischkompas.nl (12-02-2012)
3) Banks E et al 2001, Overview of the relationship between use of progestogen-only contraceptives and bone mineral density, Br J Obstet Gynaecol 108:1214-1221.
4) www.apotheek.nl (12-02-2012); www.farmacotherapeutischkompas.nl (12-02-2012); bijsluiters Qlaira en Zoely, EMEA/CGB.
5) Zie o.a. Harris et al 2011, the Consequences of feminisation in breeding groups of wild fish, Env Health Persp 119(3):306-311.
6) Fick J et al 2010, Therapeutic Levels of Levonorgestrel Detected in Blood Plasma of Fish: Results from Screening Rainbow Trout Exposed to Treated Sewage Effluents, Environ. Sci. Technol. 2010, 44, 2661–2666; Zeilinger J et al 2009, Effects of Synthetic Gestagens on Fish Reproduction, Environ. Toxicol. Chem. 28 (12):2663–2670.
7) Zie bijvoorbeeld: Paulos P et al 2010, Reproductive responses in fathead minnow and Japanese medaka following exposure to a synthetic progestin, Norethindrone, Aquatic Toxicology 99:256–262.
8) Kuch HM and K Ballschmiter, 2001, Determination of endocrine-disrupting phenolic compounds and estrogens in surface and drinking water by HRGC-(NCI)-MS in the picogram per liter range., Environ. Sci. Technol. 35(15):3201-3206.
9) Kortenkamp A. et al. (2007). Low-level exposure to multiple chemicals: reason for human health concerns? Environmental Health Perspectives nr. 115, 106-114.