milieubewuste medicijnkeuze - bestaan er al goed afbreekbare medicijnen?

Uit het feit dat tussen honderd en tweehonderd van de ongeveer duizend1) humane en veterinaire medicijnen in het milieu worden aangetroffen, zou afgeleid kunnen worden dat zo’n 80 à 90% van de medicijnen voldoende afbreekbaar is. Onduidelijk is naar hoeveel medicijnen is gezocht en wat de beperkingen zijn van de gebruikte analysemethoden. Sommige medicijnen binden zich in het water aan de zwevende deeltjes die vóór de meting uit het water worden gefilterd. Ook worden sommige medicijnen telkens gemist omdat de concentraties onder de detectielimiet liggen2). Wegens het ontbreken van een goede analysetechniek werd, bijvoorbeeld, het anti-diabeticum metformine niet eerder dan in 2009 in het water aangetroffen, terwijl dit middel kwantitatief één van de meest gebruikte medicijnen is en relatief in hoge concentraties in het oppervlaktewater voorkomt3).

Daarnaast worden veelal de belangrijkste metabolieten en andere omzettingsproducten niet in de analyse meegenomen. Zo heeft het anti-epilepticum carbamazepine tientallen metabolieten, waarvan sommigen nog steeds  biologisch actief zijn of dat weer kunnen worden onder invloed van milieufactoren. In de figuur is te zien dat carbamazepine vooral als metaboliet (m.n. de diol-vorm) het milieu bereikt4).



Afb: metabolieten van carbamazepine in urine en ontlasting (uit Zhang 2008 4).

Een optie is met behulp van gestandaardiseerd laboratoriumonderzoek naar reeds bestaande snel afbreekbare alternatieven te zoeken. Medicijnen staan bekend als stabiele moleculen. Een snelle afbreekbaarheid zou ongunstig zijn voor de houdbaarheid. Niettemin waren van 96 medicinale stoffen die op biologische afbraak werden getest 28 (een derde deel) snel biologisch afbreekbaar5). Biologisch goede afbreekbaarheid is daarmee niet altijd tegengesteld aan houdbaarheid en therapeutische effectiviteit6): een goed werkend medicijn kan ook biologisch snel afbreekbaar zijn. Het betekent ook dat er een redelijke kans bestaat onder de bestaande medicijnen minder milieuschadelijke alternatieven te vinden. Hieronder worden enkele voorbeelden van bestaande sneller afbreekbare medicijnen onder de loep genomen. Een vraag blijft wel hoe snel de afbraak is. Wanneer deze langzamer is dan de verblijftijd in de rioolwaterzuivering (maximaal twee dagen bij droog weer) komt toch een biologisch effectief deel van deze medicijnen in het milieu terecht. Daarnaast is afbreekbaarheid slechts één van de factoren die bepalen of een middel een duurzaam alternatief genoemd mag worden.

1) In Nederland en aanliggende landen worden ongeveer 850 humane en 200 veterinaire actieve ingrediënten (farmaca) in medicijnen gebruikt.
2) De huidige detectielimiet is 10 à 50 nanogram/L, al ligt deze bij sommige analysetechnieken een factor tien hoger.
3) Scheurer M et al 2009, Occurrence of the antidiabetic drug metformin in sewage and surface waters in Germany. J. Environ. Monit. 11:1608-1613.
4) Zhang Y et al, 2008, Carbamazepine and diclofenac: Removal in wastewater treatment plants and occurrence in water bodies - review, Chemosphere 73:1151-1161.
5) Het onderzoek betreft bacteriële afbraak, m.n. OECD testnrs. 302 en 301, Kümmerer K 2010, Rational design of molecules by life cycle engineering, in Kümmerer K and M Hempel 2010, Green and sustainable pharmacy, Springer.
6) Kümmerer K 2010, in Kümmerer K and M Hempel 2010.