ftalaten in water


 Door het vetminnend (lipofiele) karakter (zie fysische eigenschappen), lossen ftalaten bijna niet op in water, maar wel goed in vettige stoffen, zoals organisch materiaal. Hierdoor binden deze stoffen zich snel aan organische (stof)deeltjes in de buitenlucht (atmosfeer), in de binnenlucht, en in het water.

De afbraaksnelheid (halfwaardetijd) van de ftalaat DEHP bedraagt in zuurstofrijk water rond de 2- 5 weken. Onder zuurstofarme omstandigheden vindt de afbraak nog langzamer plaats. De afbraak van DBP in het oppervlaktewater duurt tussen de 1 en 14 dagen.

In Nederland wordt in 1997 voor 5 ftalaten de uitstoot naar lucht op 37,2 ton, en naar water op 272 ton geschat, zie de tabel 1. Volgens deze gegevens zou de waterverontreiniging vooral tijdens het gebruik van het PVC plaatsvinden.

Tabel 1. Geschatte totale uitstoot in Nederland van vijf ftalaten in tonnen per jaar 1) .
 
Productiefase lucht water
Productie en distributie          4,4   21
Verwerking        2     4
Gebruiksfase PVC     8,8   241 
Storten en verbranden      0    10
Totaal        
 37,2  272

Ftalaten worden gevonden in rioolwater, regenwater, oppervlaktewater en in drinkwater. DEHP is ook gemeten in het grondwater nabij vuilstortplaatsen2). In tabel 2. worden de concentraties van de verschillende ftalaten op verschillende plaatsen (compartimenten) in het water in Nederland samengevat. Wat opvalt is dat de meeste ftalaten worden weggevangen in de rioolwaterzuivering. Ook is de relatief hoge ftalaatconcentratie in regenwater opvallend; deze is vergelijkbaar met de ftalaatconcentratie in zuiveringseffluent en in oppervlaktewater.

Tabel 2. Concentraties van ftalaten aangetroffen in water in Nederland
  
ftalaat rioolwater
µg/L		 effluent
µg/L		 regenwater
µg/L**		 opp.water
µg/L		   zwevendstof
ng/g dw#		 sediment
ng/ddw
   
  
 
  
  
DEHP 32 1,50 0,77 0,32 3400 600
DMPP 5,0 0,70 0,42 0,38 180 250
DBP 3,7 0,30 0,41 0,25 98 390
DEP 13 0,48 0,34 0,43 37 133
BBP   0,07 0,16 0,077 42 14
DOP   0,013 0,041 0,015 90 11
DMP   0,17 0,012 0,017 224 14
DPP   0,015 0 0,006 1500 300
DCHP   0,016 0 0,0076 41 3,9
 totaal  53,7 3,264   2,156  1,5026    
  * Concentraties zijn uitgedrukt in de mediaan waarden (gebaseerd op de monsters met meetwaarden boven l.o.d.).
** microgram per liter, NB regenwatergegevens zijn gebaseerd op slechts 3 monsters.
# nanogram per gram drooggewicht.


In tabel 3. is aangegeven welke ftalaat op welke plek in het water haar hoogste concentraties haalt. Niet alle ftalaten hebben hun piekconcentraties op dezelfde plek. Verder valt op dat ftalaten die in Nederland en Europa in de grootste hoeveelheden worden geproduceerd, niet allemaal in de hoogste concentraties in het Nederlandse water worden aangetroffen. DEHP is de meest voorkomende ftalaat in regenwater, rioolwater, oppervlaktewater, zwevend stof en sediment3). Gedacht wordt dat dit komt door de hoge DEHP-productie. Toch komen de veel geproduceerde DIDP en BBP niet in hoge concentraties in het water voor. Daarbij hebben soorten die weinig worden geproduceerd (DMP, DEP, DPP) allen hun hoogste concentraties in het zwevend stof in water. Een verklaring kan zijn dat niet zozeer de productie, maar het gebruik (zie conclusie uit tabel 1.) en het individuele gedrag van de verschillende ftalaten van groter belang zijn voor de gemeten concentraties in het water. Ook de hoge ftalaatconcentraties in huishoudelijk afvalwater (rioolwater), in vergelijking tot de ftalaatconcentraties in industrieel afvalwater, wijst hierop.

Tabel 3. Optima van ftalatenconcentraties in water in Nederland
 
compartiment DEHP DMPP DMP DBP DPP DEP
regenwater X X   X   X
rioolwater X X   X   X
rioolslib X X   X   X
effluent RWZI X         X
oppervlaktewater X X   X   X
zwevendstof-oppervlaktewater X   X   X X
sediment oppervlaktewater X X   X    
zeewater X X   X   X
zwevend stof zeewater X   X   X X
drinkwater X          




1) Onduidelijk is of hier ook de neerslag vanuit de lucht is gerekend. Kapteijns 1997 in Wiersma G en HAJ Mulder 2000, Broomhoudende brandvertragers, ftalaten, musk, xyleen, tri en per en zink, rapport KNNM BV en Chemiewinkel RUG.
2) USDEP, 2002, Toxicological profile ford i(2-ethylhexyl)phthalate US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Agency for Toxic Substances and disease Registry.
3) Vethaak AD en anderen 2002, Estrogens and xeno-estrogens in the aquatic environment of the Netherlands, LOES; RIZA en RIKZ repnr. 2002.001

Foto kanaal: St. Huize Aarde